CO₂-compensatie: geruststelling of echte klimaatoplossing?

We kennen het allemaal: tijdens het boeken van een vlucht verschijnt er een vinkje – “Compenseer je uitstoot voor €5.” Het klinkt eenvoudig: met een kleine bijdrage los je een groot probleem op. Maar hoe effectief is CO₂-compensatie eigenlijk? In de nieuwste aflevering van de Ja Maar Podcast gaan we hierover in gesprek met Erik Pruyt, wetenschapper en expert in systeemdynamiek en duurzaamheid.

De belofte van compensatie

CO₂-compensatie is bedoeld om de uitstoot van bijvoorbeeld een vliegreis of productieproces te neutraliseren. Vaak gebeurt dit via projecten zoals boomaanplant, duurzame energie of investeringen in efficiëntere kooktoestellen in ontwikkelingslanden. Het idee: wat jij uitstoot, wordt elders weer ‘goedgemaakt’.

Toch zit er een addertje onder het gras. De vraag is namelijk of die compensatie wel daadwerkelijk de uitstoot reduceert op een manier die duurzaam én meetbaar is. Een boom die vandaag wordt geplant, neemt pas over tientallen jaren CO₂ op – terwijl jouw uitstoot nú plaatsvindt. En wat gebeurt er als die boom vroegtijdig afsterft of wordt gekapt?

Psychologie en het schone geweten

Volgens Pruyt laat CO₂-compensatie ook zien hoe mensen omgaan met verantwoordelijkheid. Het is vaak makkelijker om een kleine financiële bijdrage te leveren dan om ons gedrag écht te veranderen. Psychologisch werkt het als een aflaat: je koopt je schuldgevoel af en kunt toch met een goed gevoel in het vliegtuig stappen.

Daarmee schuilt er een risico in: zolang compensatie een goedkoop en eenvoudig alternatief blijft, kan het gedragsverandering juist afremmen. Het voelt immers alsof je al ‘goed bezig’ bent.

Wat werkt dan wél?

Dit betekent niet dat alle vormen van compensatie nutteloos zijn. Sommige projecten dragen daadwerkelijk bij aan duurzame energieopwekking of armoedevermindering. Het probleem zit vooral in de manier waarop compensatie nu vaak wordt gepresenteerd: als dé oplossing, terwijl het in werkelijkheid slechts een klein hulpmiddel is binnen een veel groter systeem.

Pruyt benadrukt dat échte verandering komt van structurele keuzes, zoals:

• Prijsprikkels en belastingen die vervuilend gedrag minder aantrekkelijk maken.

• Innovatieve technologieën die uitstoot structureel reduceren.

• Gedragsverandering: bewuster reizen, minder consumeren en meer duurzame alternatieven kiezen.

Conclusie

CO₂-compensatie kan een stap in de goede richting zijn, maar zelden dé oplossing. Het helpt ons geweten en kan bepaalde projecten ondersteunen, maar het risico is groot dat we onszelf rijk rekenen.

Zoals Pruyt stelt: de vraag is niet of je een boom plant om je vlucht goed te maken, maar of je bereid bent de manier waarop je consumeert, reist en produceert fundamenteel te herzien. Pas daar ligt de werkelijke winst voor ons én voor toekomstige generaties.